1.Nôm na về quyền lực
Thế giới ngày nay chỉ có hai loại quyền lực: độc tài và dân chủ. Độc tài là gom quyền và dân chủ là tản quyền.
Quyền lực không phải là cái cọc bê tông chôn vào một chỗ là cắm tịt mãi ở đấy. Quyền lực dường như là một hợp chất lợi ích ở dạng lỏng. Ở nền độc tài nó dường như chỉ đựng ở trong một cái xô và do các nhà độc tài khư khư nắm giữ. Ở những nền dân chủ nó dường như được hắt đều ra toàn xã hội (tuy vẫn có chỗ đọng nhiều như văn phòng thủ tướng hoặc phủ tổng thống..., nhưng cả mỗi người dân thường vẫn đều cảm nhận thấy mình có quyền). Khi nằm gọn trong một (hoặc vài) cái xô thì tất nhiên sẽ phải có nhiều người thấy là “chướng” và tìm cách cướp, giành lấy (các cuộc bạo loạn, cách mạng và đảo chính...). Khi san đều ra toàn xã hội thì số lượng người nổi máu chiếm đoạt tất phải ít đi nhiều (vì còn gì nhiều ở đó đâu mà tranh cướp). Quyền lực khi được phân tán ra toàn xã hội thì sự gắn kết hay rũ bỏ quyền lực qua chuyển giao, xáo trộn, thay đổi (theo bản chất sẽ chỉ còn ở tầm cục bộ) trở nên khá nhẹ nhàng và đơn giản.
Tản quyền - để tồn tại nhịp nhàng như một hệ thống - cần sự minh bạch và công khai như cơ thể cần không khí để thở; gom quyền thì công khai sẽ là tối nguy hiểm, là nhu cầu xa vời, không cần thiết (vì công khai với ai, cho ai, và để làm gì). Khi công khai thì gom quyền xụp đổ. (Khi Gorbachev thông báo về glasnost -công khai hóa- Liên bang Xô viết và cả Đông Âu sụp). Điều đó giải thích vì sao ở các thể chế gom quyền truyền thông bị quản lý vô cùng chặt chẽ.
Tản quyền thực ra gồm một số loại phanh (phản quyền) song hành:
1- Về hành pháp thì đảng (hoặc các đảng) đối lập luôn nhìn ngó vào đảng cầm quyền để bới lông tìm vết, vạch lá chỉ sâu (cuộc chơi giành quyền lực luôn là cuộc chơi có từ hai ứng cử viên trở lên, luôn ở thế cạnh tranh sòng phẳng và dữ dội. Vừa chọn lọc được tinh hoa vừa xả bớt các ức chế xã hội trong mỗi lần tranh cử).
2- Hệ thống lập pháp và tư pháp độc lập luôn hóa giải, chấn chỉnh các mâu thuẫn và đối kháng phát sinh (dân đệ đơn kiện cơ quan công quyền các cấp, và thắng kiện là hết sức bình thường).
3- Hệ thống thông tin ngôn luận tự do, luôn là sân chơi phản biện hiệu quả, chống các loại bệnh tật dễ đeo bám cùng quyền lực.
4- Các nghiệp đoàn, tổ chức xã hội dân sự luôn có quyền cất cao tiếng nói của mình và có vai trò thực. 5- Mỗi công dân có quyền bày tỏ, bảo lưu ý kiến, tự ứng cử và có khả năng đắc cử cao (nếu tầm vóc xứng đáng) vào các cơ quan công quyền...
Ngay trong bộ máy hành pháp thì ở chế độ tản quyền các cấp chính quyền (trung ương và địa phương) cũng khá độc lập và không có quyền lấn sân nhau.
Sứ mạng lãnh đạo trong các thể chế tản quyền đặt các chính khách ở vị thế cạnh tranh quyết liệt; phải luôn ý thức rằng để duy trì ghế họ phải phục vụ tốt chứ không phải lạm dụng đặc quyền để vơ vét. Vị thế lãnh đạo chỉ còn khi họ hình thành và kiến tạo lên một tương lai tốt đẹp.
Gom quyền thì tất yếu sẽ là gom cả tiền. Tiền luôn xoắn xuýt lấy quyền như đôi tình nhân ở các thể chế gom quyền; tiền được coi là lộc dĩ nhiên của kẻ có quyền, là cái nệm êm ả quyến rũ của quyền lực.
Ở các xã hội tản quyền thì tiền và quyền đã thôi cùng song hành... Lòng dân ở chốn dân chủ luôn xao động khi thấy sự gắn kết của quyền và tiền. Họ coi đó là sự tha hóa chính trị và đạo đức. Ở đó tiền luôn là cái bẫy của quyền lực.
Gom quyền thường dễ lạm dụng quyền lực vào việc tích lũy vật chất cá nhân, gia đình và phe nhóm vì vậy các vở kịch tham nhũng cứ liên miên như kênh truyền hình nhiều tập. Ở xã hội dân chủ quyền lực chỉ để thỏa mãn thi triển tham vọng thực hiện các hoài bão triết lý và lý thuyết về quản lý xã hội.
Ở chính thể gom quyền, thường nhà độc tài phải mượn hờ danh nhân dân, tập thể, đảng, đoàn... để khoác tính chính danh cho tham vọng cá nhân của mình. Ở chế độ tản quyền lãnh tụ không cần khoác tấm vỏ mị dân đó. Để chứng minh sự độc đáo và khác biệt họ cần khắc họa cái tôi của mình sao cho rõ nhất, tự ra quyết định, tự chịu trách nhiệm và nếu họ đúng và được chọn thì thành quả tỏa sáng không chỉ cho cá nhân họ mà toàn xã hội.
Ở các nước có nền kinh tế ở bước phát triển thấp (thu nhập khoảng $1000/ đầu người/năm) nền độc tài thường còn chỗ dung thân vì dân chúng ở các xã hội này còn đang mải đáp ứng phần “con” (nhu cầu dạ dầy) là chính. Khi qua được các thúc bách về phần “con” thì phần “người”(đòi có mắt phải được tự nhìn, có tai phải được tự nghe, có đầu để được tự nghĩ, có mồm để được tự nói...) sẽ lên tiếng. Vì vậy các cuộc cách mạng mà ta thấy hôm nay xẩy ra ở những nền kinh tế đâu có quá nghèo, thậm chí là chớm giàu.
Dân chủ hay độc tài trong quá trình ra quyết định quản lý khác nhau một chút. Dân chủ là lấy ý kiến rộng rãi trước, tập hợp, lọc, rồi chọn ra phương án. Độc tài là ít tham khảo ý kiến và luôn cho ý mình là nhất. Trong quá trình thực hiện mục tiêu thì dân chủ thường hiệu quả hơn vì có sự đồng thuận cao hơn. Thực ra nền “độc tài thông minh” đáng được ủng hộ (khi minh vương có nhãn quan hơn người cả mấy mươi năm hay một vài trăm năm, thì mọi bàn luận, đóng góp ý kiến là không cần thiết, tốn thời gian), nó hơn đứt nền “dân chủ ngô ngọng” (nơi mà bàn luận luôn bát nháo, mãi không ra được quyết sách gì tầm vóc). Chỉ việc thi hành “ý chúa” sao cho tốt là ổn đủ mọi đàng, vì ý chúa luôn vượt xa trước thời đại. Nhưng tiếc rằng cả vài trăm năm may ra mới có một minh quân, còn đa phần người lãnh đạo đều mắc bệnh kiêu ngạo cá nhân, ảo tưởng tự phong mình là thánh, tài có một tí mà tật lại to đùng, nên phương án an toàn nhất cho mọi kiến thiết quốc kế dân sinh vẫn là dân chủ, tức là luôn cần nhiều ý kiến, cạnh tranh ý tưởng, cạnh tranh đề án, lấy sự đồng thuận cao là con đường an toàn nhất cho cộng đồng.
Ở những nước có nền dân chủ phát triển tâm lý người dân thường cho rằng mỗi đảng chính trị chỉ nên lãnh đạo đến hai nhiệm kỳ. Từ ba (khoảng 12 năm) đã là nhiều và thường từ ba nhiệm kỳ là hư hỏng. Đảng nào ở một mạch quá ba nhiệm kỳ là hỏng khó chữa luôn. Dù đã được trang bị đủ các loại phanh, biến tấm màn quyền lực thành gần như trong suốt mà họ cũng luôn thấy quyền lực là sân chơi rất dễ bị tha hóa. Càng ngồi lâu càng dễ hình thành các nhóm lợi ích, thiếu năng động. Vì vậy rất ít khi họ bỏ phiếu cho đảng nào quá lâu.
Cách hành xử ăn theo loại quyền lực. Ở tản quyền chính quyền muốn làm cứng cũng không nổi nên chủ yếu phát triển xu hướng quyền lực mềm (vận động, bầu cử, từ chức, trưng cầu dân ý...); ở gom quyền, thường chọn làm cứng cho nhanh gọn và tiện, vì làm mềm mất công. Các biện pháp cứng thường được chính quyền ưu ái (cấm đoán, bắt bớ, đàn áp, giải tỏa, khủng bố...). Và cách hành xử của dân với chính quyền cũng tương tự như của chính quyền với dân. Ở tản quyền dân thường hành xử mềm, (biểu tình, yêu sách, thu chữ ký, vận động hành lang..). Ở gom quyền dân cũng sính động tác mạnh (nổi loạn, đập phá, làm cách mạng..) Âu cũng là luật nhân quả, gieo cây nào ăn quả ấy.
Thật khó có phép lạ nào tức thời có thể phanh cái bánh xe quyền và tiền đang đan quyện vào nhau và làm mưa làm gió ở quê nhà. “Phê và tự phê” là chuyện cổ tích thời đại, nhưng liệu đã phải hết thuốc chữa?
2.Chỉnh sửa quyền lực = tìm cách xác lập lại niềm tin
Ở các nước tản quyền chính quyền sợ dân (vì xã hội đều gồm chỉ một hạng người, dân thực là chủ, có quyền bất tín nhiệm), và ở đây các công dân đều thực hiện nghĩa vụ bình đẳng trước pháp luật. Ở những nước gom quyền dân sợ cơ quan công quyền (vì dân là hạng hai, ba, bốn... là ở đẳng cấp tôi mọn) và hoành hành cơ chế “ xin – cho”.
Nhưng dù ở đâu (tản quyền hay gom quyền) thì khi lòng dân xao động (mất, hay hụt hẫng niềm tin vào cơ chế, vào lãnh đạo) là chiếc ghế quyền lực cũng lung lay.
Vậy khi nào chiếc ghế quyền lực vững? Các triều phong kiến Việt chỉ cần khoác tấm áo giải phóng dân tộc là có thể tồn tại dài dài (vì ngày đó đi cùng phương thức sản xuất nông nghiệp lạc hậu, chất lượng cuộc sống nước này với nước khác cũng không có gì khác nhau lắm để mà so bì). Các đảng cộng sản Trung Quốc, Triều tiên và Việt Nam chưa theo chân liền anh Đông Âu cũng một phần chủ yếu nhờ manh áo đó. Ngày nay các cơn gió hoài nghi về sự toàn vẹn lãnh thổ và định nghĩa lại tính chất công cuộc giải phóng đã làm tấm áo đó trở thành khá mỏng và lạnh. Nó còn thành cộc khi tính chính danh bị mang ra suy xét dưới nhiều lăng kính khác của thời đại như việc nâng cao vị thế dân tộc, chất lượng cuộc sống dân chúng và thúc đẩy công bằng xã hội!
Trước sức ép của xu thế thời đại và khát vọng thay đổi của dân chúng chính quyền Việt Nam hôm nay chắc chắn phải tính bước tiếp cho cuộc chơi. Hơn ai hết đảng hiểu là quyền lực chỉ đang ngồi nán lại với họ mà thôi. Tuy vậy đảng vẫn còn ở trong thế chủ động. Đảng có ba khả năng : rút quân bài mới, lập lại cuộc chơi hoặc vớt vát câu giờ. Tệ nhất là thiếu viễn kiến để thành thế bị động là hết thuốc chữa.
Không thể tiếp tục chơi bài dân chủ “giả hiệu” (tản quyền vờ mà gom quyền thực); vậy đâu là sự tiếp nối của quyền lực? Độc tài trách nhiệm? Đi tắt hồ hởi ảo vào sự ổn thỏa tắp lự của quyền lực? (đi tắt = cách mạng). Dân chủ hoá cục bộ? Dân chủ triệt để?
Lãnh đạo đảng đang nắm cuộn chỉ rối, sợ rút dây là động rừng. Sẽ ảo tưởng nếu ai đó hi vọng vào một sự dân chủ hóa triệt để từ cao dội xuống. Một là đảng sẽ chọn nền độc tài trách nhiệm, tức là qui quyền lực vào một người để qui trách nhiệm (chế độ một thủ trưởng: ví dụ giao chức tổng bí thư cùng chủ tịch nước vào một người ở trung ương, bí thư cùng chủ tịch thành phố gộp thành thị trưởng ở địa phương...). Giải pháp này có thể sẽ vẫn đảm bảo sự ổn định chính trị trong ngắn hạn, nhưng nguy hiểm vì đầy tính may rủi trong dài hạn. (nếu thay vì cần có năng lực và “trách nhiệm” nền độc tài sẽ vẫn tiếp tục chỉ tìm ra người bất tài và vô trách nhiệm, và sự bức xúc của dân chúng sẽ càng lên cao dẫn tới sụp đổ nhanh chóng cả hệ thống -cách mạng).
Hoặc là đảng phải chọn con đường dân chủ hóa từng bước, hoặc từng phần (cục bộ). Làm việc này tức là lắp dần các bộ hãm cho nền chính trị.
Đảng sẽ nắm chặt cơ quan hành pháp vì đó là bầu sữa ấm nhất của quyền lực. Để quốc hội tới 50% số ghế ngoài đảng thì đảng sẽ thấy bị hụt hẫng rất nhiều trong vai trò lãnh đạo tuyệt đối của mình. Hơn nữa quốc hội với vai trò lập pháp vĩ mô và thời khóa biểu xuân thu nhị kỳ của mình không thể xếp vào chương trình nghị sự tất cả mọi vấn đề vi mô. Dù điều bốn hiến pháp vẫn được giữ nhưng khi nới lỏng tư pháp, cho quan tòa quyền sờ từ đầu tới chân thì mọi chuyện sẽ diễn ra từ tốn và đất nước sẽ dần tiến tới một nhà nước pháp quyền. Nền tư pháp độc lập chính là cây đũa thần biến dần các loại bánh vẽ trong hiếp pháp và luật pháp thành bánh thật. Khi lòng dân bớt căng thẳng, áp lực bùng nổ chính trị sẽ chùng xuống.
Tư pháp độc lập không chỉ giải tỏa vấn đề “xây dựng” “chỉnh đốn đảng” đang bế tắc về phương pháp mà tạo tính răn đe cho toàn bộ hệ thống công quyền. Làm công chức để sống bằng lương, quan trường sẽ không phải là sân chơi trục lợi cho cá nhân trên quần chúng mà là nơi mưu cầu hạnh phúc cho quảng đại.
Thời gian cũng không còn nhiều để câu giờ. Chỉ cần một điểm tựa có thể nâng cả thế giới. Điểm tựa chính trị để cả dân tộc đứng dậy lúc này là hình thành và gia cố nền tư pháp độc lập. Khi hệ thống công quyền liêm chính lên thì xã hội sẽ bớt khủng hoảng niềm tin. Tòa án độc lập là nơi vãn hồi sự công bằng và tháo ngòi bùng nổ mâu thuẫn xã hội. Jean-Jacques Rousseau viết trong "Bàn về Khế ước xã hội": "Kẻ mạnh không phải lúc nào cũng đủ mạnh để mãi mãi làm người thống trị nếu như hắn không chuyển lực thành quyền và chuyển sự phục tùng thành nghĩa vụ". Chỉ cần làm được như vậy bộ mặt độc tài sẽ bớt đi nhiều nét trơ trẽn. Nhà cầm quyền và dân chúng đã có được cái bắt tay mở màn cho sự cộng sinh mới.
Thời điểm này nói giao quyền lực về tay từng người dân nhất thời sẽ chỉ là mỹ từ suông. Phải nhiều đêm và ngày nữa mới đến thời khắc chính quyền chịu hỏi ý dân cho đàng hoàng sau những khoảng thời gian nhất định (bầu cử sạch). Đảng quá hiểu công khai hóa qua việc tư nhân hóa báo chí sẽ sẽ dẫn đến sụp đổ tức thì (Việt Nam sẽ thành một nước không tìm mua nổi thớt vì các quan bị phanh phui đã mua bằng hết để che mặt!). Blogs – công cụ thông tin thời đại và tự phát, thường trái ý đảng lại hợp lòng dân. Bước đầu các blogs làm blocks xây nền. Nếu cả hơn 600 tờ báo của đảng cùng bị chặn họng, méo tiếng, vài chục triệu dân sẽ tìm đến blogs để thỏa cơn đói tin thì cuộc chiến cho tự do báo chí bất chiến tự nhiên thành.
Đừng nghĩ rằng đó là sự thoái lui có trật tự khỏi sân chơi quyền lực. Thực ra đó là sự tiếp nối hợp lý có tính qui luật của quyền lực. Đỉnh cao của nghệ thuật nắm về thực chất lại là sự thả! Không nên sợ thiếu (hoặc giảm) quyền, chỉ sợ sự phân bổ quyền lực không công bằng.
3.Thuốc cho tương lai
Để đảm bảo sự chuyển tiếp êm ả của quyền lực cần có sự nhận thức sâu rộng trong dân chúng rằng tất cả những tài sản lớn lao vẫn đang nằm ở phía trước. Mẹ Việt Nam còn son trẻ và sẽ tiếp tục đẻ ra nhiều quả trứng vàng. Cùng với việc xây nền tư pháp nghiêm minh sẽ cần thông qua ít nhất Luật miễn hồi tố. Không thể lôi chuyện cải cách ruộng đất ra truy tiếp ông Trường Chinh.., hay kiểm lại vì sao quan (hay gia đình quan) có đến bấy nhiêu của chìm của nổi. Người Việt Nam cần nhìn về tương lai và khép chặt chuyện tệ hại đã qua. Đánh giá quá khứ là chuyện của các nhà sử học! Quyền lực cần được tiếp nối ổn thỏa và tài sản luôn tiếp tục sản sinh và truân chuyển. Thử hỏi các nhà mặt tiền phố lớn ở Việt Nam thế kỷ vừa qua đổi chủ bao lần. Ở các nước văn minh khi đánh thuế sở hữu cao rất nhiều dòng họ phải mang nhà, đất biếu lại nhà nước làm nhà công vì con cháu bất tài, không thể giữ tiếp nổi.
Mấu chốt để giải quyết bài toán kinh tế là phải quản lý tốt tiền tệ. Làm sao có dòng tiền dồi dào, ổn định, rẻ, để đảm bảo: a) phát triển sản xuất, b) kiềm chế lạm phát thấp, c) bình ổn cuộc sống nhân dân, nâng cao sức tiêu dùng nội địa.
Thống đốc ngân hàng trung ương hiện đại (phải là người có kiến thức và đảm lược thực) cần có quyền độc lập trong việc điều tiết tiền tệ quốc gia. Nền kinh tế cũng như cơ thể con người mà suốt ngày lên cơn sốt thì không còn hơi sức đâu để làm việc. Tiền tệ là hồng cầu của nền kinh tế thị trường. Chỉ cần dăm nhà băng lớn loạng choạng là bất kỳ nền kinh tế thị trường nào cũng có thể đổ chổng kềnh.
Một Việt Nam dốc lòng bảo vệ Tổ quốc song hành với phát triển cấp tốc kinh tế thị trường thì thống đốc ngân hàng trung ương, bộ trưởng bộ tài chính và bộ trưởng bộ quốc phòng phải là những vị trí quan trọng, quyền lực hàng đầu của chính phủ.
4.Trung Quốc
Là vấn đề mà nước Việt Nam phong kiến, cộng sản hay dân chủ đều phải đương đầu. Trung Quốc có thực đáng sợ? Liệu Trung Quốc có thành người hàng xóm biết điều? Làm thế nào để quyền tự do của Trung Quốc dừng bước ở điểm mà quyền của một nước Việt Nam độc lập và tự chủ bắt đầu?
Để thu hồi có đảo Đài Loan mà suốt 60 năm nay Trung Nam Hải dẫu đi đủ các bài Hoa quyền vẫn hoàn tay trắng.
Trung Quốc không có bạn. Một số nước sợ và thù Trung Quốc. Đa số đều ghét Trung Quốc. Cứ “trỗi dậy hòa bình” kiểu này thì nhà cầm quyền Trung Quốc sẽ chia đôi thế giới một bên là Trung Quốc và bên kia là toàn bộ các nước khác. Thiếu Trung Quốc thế giới vẫn sống thịnh vượng và văn minh nhưng thiếu thế giới Trung Quốc sẽ khốn cùng.
Chính trị toàn cầu là cuộc chơi vô tiền khoáng hậu. Từ 1954-1975 Việt - Mỹ đánh nhau thừa sống thiếu chết. Giờ Mỹ là người bạn ân huệ, tiền bạc, công nghệ rủng rỉnh lại át vía kẻ xấu chơi giùm. Để cô lập Liên Xô, năm 1972 Mỹ và Trung đã túm tay nhau. Tới đây khi cần cô lập Trung Quốc, khả năng Mỹ và Nga sẽ quay qua ôm nhau. Trung Quốc cũng không dễ thở gì khi phía Bắc và Đông Bắc bị Nga và Nhật trấn. Phía Tây bị Ấn Độ chèn. Phía Đông và Nam bị Mỹ và Úc chặn. Nếu Trung Quốc không chơi đẹp với mấy nước nhỏ như Việt Nam và Philippines... để những nước này kiên quyết đứng lên chống trả hoặc ngã vào vòng tay nước khác thì Trung Quốc tứ bề thọ địch.
Trung Quốc tham lam và nông cạn mới đi gây khó dễ với Việt Nam. Về địa chính trị Trung Quốc cần Việt Nam hơn Việt Nam cần Trung Quốc. Lịch sử Việt Nam luôn là khắc tinh của Trung Quốc. Thế của Việt nam nhắc Trung Quốc biết mình biết người và chơi cho đẹp. Việt Nam luôn thiệt hại kể cả khi coi Trung Quốc là thầy, là chủ, là đồng chí, anh, em hay là bạn, còn làm đầy tớ nể sợ Trung Quốc thì lại càng nguy khốn.
Theo bộ di trú Canada, Trung Quốc hôm nay có 960,000 triệu và đa triệu phú đô la. Vậy mà trong số đó tới 60% đang làm hồ sơ di trú để ra định cư nước ngoài, trong số 60% đó thì hàng đầu tới 37% là muốn xin vào Canada. Năm qua Canada chỉ xem xét hồ sơ các dân nhà giàu này vào một buổi sáng mùng 3/7 và giới hạn chỉ tiêu là 700 người/năm. Lấy tấm vé vào cửa Canada này này cần có từ 1.6 triệu CND trở lên, vậy mà trong có mấy phút buổi sáng đầu giờ làm việc người Trung Quốc đã nhập vào 697 hồ sơ khiến chính phủ Canada phải lập tức đóng cổng lại.
Trước tai họa thiên nhiên lũ chuột (không phải người) luôn tháo thân trước! Một đất nước có chủ nghĩa dân tộc cao, “mạnh” và “đang lên” thì sao các “con trời” chạy thục mạng đi tìm miền đất hứa như vậy?
Để kết thúc xin mượn lời Dudley Field Malone - nhà chính trị Mỹ- “I have never in my life learned anything from any man who agreed with me.” Tạm dịch: trong đời tôi chưa bao giờ học được gì từ những người luôn đồng ý với tôi.
Phạm Ngọc Cương
Toronto- Xuân 2012
Tác Giả gửi cho X CafeVN
Chú thích:
(1) Là hệ thống phanh được lắp cho hầu hết các loại xe bây giờ.
Không có nhận xét nào: